توضیح: «دین، نیروی رهاییبخش است» – اسلام در شمال و شرق سوریه برچسبها: توضیحی، تمرکز، روژاوا
مرکز اطلاعات روژاوا (Rojava Information Center) با چهرهها و نهادهای مرتبط با اسلام در شمال و شرق سوریه گفتگو کرده است. این چهرهها شامل اعضای کنگره دموکراتیک اسلام (Democratic Islam Congress) و دلال خلیل از شورای ادیان و باورها (Council of Religions and Beliefs) میشوند؛ هر دو نهادی که مرکز اطلاعات روژاوا پیشتر در سال ۲۰۲۰ نیز با آنها مصاحبه کرده بود. این مرکز همچنین با شیخ مرشد خزنوی، فرزند شیخ صوفی مشهور، معشوق خزنوی، که در سال ۲۰۰۵ توسط دولت پیشین بعث شکنجه و ترور شد، گفتگو داشته است.
«کار ما مانند انقلابی در دل انقلاب است.» – اوین الحاجی، رئیس مشترک کنگره دموکراتیک اسلام
شورای ادیان و باورها در سال ۲۰۱۴ تأسیس شد. این شورا متشکل از نمایندگانی با تنوع جنسیتی از تمام ادیان است، از جمله مسلمانان، ایزدیها و مسیحیان. این نهاد اکنون در چارچوب اداره خودگردان دموکراتیک شمال و شرق سوریه ادغام شده است.آنها در چارچوب یک فرقه واحد اسلامی فعالیت نمیکنند. کنگره با تشکیل کمیتههای گوناگون، از نظر عملی، فکری و معنوی فعالیت میکند تا دیدگاه خود را گسترش داده و نیازهای جامعه را پاسخ دهد؛از سخنرانی امامان و روحانیون وابسته به آن در مراسم خاکسپاری و نماز جمعه گرفته تا فراهمسازی آموزش و انجام پژوهشهای دینی.
ماده ۱۰۷ از قرارداد اجتماعی تصریح میکند که شورای ادیان و باورها در پی آن است که شرایط لازم را برای پیروان تمام ادیان فراهم کند تا آزادانه به باورهای خود عمل کنند؛ نهادهای دینیای را توسعه دهد که با ذهنیت ملت دموکراتیک همراستا باشند؛ و با مفاهیم افراطی و متعصبانهی ملت–دولت و غیردموکراتیک مقابله کند.
آکادمی اسلام دموکراتیک از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ به عنوان شاخه آموزشی کنگره دموکراتیک اسلام فعالیت میکرد. بسیاری از دانشآموختگان آن بعدها در مدارس و دانشگاهها مشغول به کار شدند و دو نفر از فارغالتحصیلان نیز به عنوان امام فعالیت خود را آغاز کردند. فعالیت آکادمی در سال ۲۰۲۳ متوقف شد، زمانی که دانشکده علوم دینی در دانشگاه روژاوا تأسیس شد.در سوریه، دانشآموزان در سنین ۱۴ تا ۱۸ سالگی مسیر تحصیلی خود را انتخاب میکنند؛ مانند آموزش حرفهای، علوم، ادبیات، هنر یا شریعت (آموزش دینی). کنگره دموکراتیک اسلام با هیئت آموزش و پرورش اداره خودگردان شمال و شرق سوریه همکاری میکند تا آموزش دینی را در مدارس شریعت در حسکه، سرین و طبقه ارائه دهد و قصد دارد در سال آینده این آموزش را در رقه و دیرالزور نیز آغاز کند.
کنگره اسلام دموکراتیک یک بخش تحقیقاتی دارد که درفرایند تولید و گسترش دانش و آموزش جامعه مشارکت میکند شیرین احمد در گفتگو با ما گفت که آنان «متون دشوار دینی را خلاصه و برای عموم قابل فهم میسازند» و محمد حسن بیان کرد که «بر تاریخ اسلام، اندیشمندان و متفکران مسلمان، فقه و موضوعات دیگر پژوهش میکنند».نتایج این پژوهشها به اداره خودگردان دموکراتیک شمال و شرق سوریه (DAANES) ارائه میشود و همچنین مجلهای با عنوان «اسلام اجتماعی» (Islami Civakê) به زبانهای عربی و کرمانجی منتشر میکنند
سه مجله منتشرشده توسط کنگره دموکراتیک اسلام
«انقلابی در آگاهی دینی درباره موقعیت زن.» – اوین الحاجی
شورای زنان کنگره دموکراتیک اسلام در تمامی سطوح فعالیتهای این نهاد مشارکت دارد. رویکرد آنها تمرکز ویژهای بر حقوق زنان دارد؛ بهویژه بر پایاندادن به خشونت علیه زنان، اما همچنین موضوعاتی مانند حق ارث برای زنان را نیز در بر میگیرد. شورای زنان در تدوین برنامههای آموزشی کنگره برای کودکان نیز نقش دارد، از جمله در کلاسهای قرائت قرآن که در تابستان در مساجد برگزار میشود. اوین الحاجی میگوید: «ما به بررسی موضوعات مختلفی میپردازیم، بهویژه احادیث ضعیف و تفسیرهایی که بیشتر علیه زنان هستند؛ این موارد اهمیت دارند و بر جامعه تأثیر میگذارند.» او همچنین افزود که این شورا با ژنئولوژی (علم زنان) همکاری میکند تا نقش زن را در تاریخ اسلام و بهطور کلی در دین تحلیل و بررسی کنند
اوین الحاجی، رئیس مشترک کنگره دموکراتیک اسلام (سمت چپ) و شیرین احمد، عضو کمیته پژوهش
مرکز اطلاعات روژاوا (RIC) از کنگره دموکراتیک اسلام پرسید که آیا این نهاد از امام شدن زنان حمایت میکند یا نه. اوین الحاجی پاسخ داد که چنین نیست، زیرا کنگره «بر اساس اسلام عمل میکند. ما قانونی یا دستور جدیدی که برخلاف شریعت باشد وضع نخواهیم کرد.» او ادامه داد: «مهم نیست که یک زن امام شود، اگر ذهنیت غالب، ذهنیتی نزدیک به داعش باشد. آنچه ما میخواهیم تغییر دهیم همین ذهنیت است.»
دلال خلیل، عضو کنگره ستار (Kongra Star) و شورای ادیان و باورها، تأکید کرد که زنان از طریق روشهای گوناگون، از جمله تفسیرهای مردسالارانه از قرآن، از نقششان در دین دور نگه داشته شدهاند. شورای ادیان و باورها زنان را به مشارکت در زندگی دینی و تولید دانش دینی تشویق میکند، از جمله از طریق «پژوهش شخصی درباره تفاسیر و شرحهای دینی».او افزود که نمونههای بسیاری از زنان وجود دارد که در موعظه و ایفای نقشهای حیاتی در دین، از جمله در مسیحیت، فعال بودهاند؛ و در قرآن نیز نمونههای متعددی وجود دارد، از جمله آیاتی درباره مادران پیامبر موسی، مریم مادر عیسی، و شخصیتهای مهمی مانند بلقیس. آیات ۱۳ سوره حجرات و ۷۰ سوره اسراء به عنوان نمونههایی برای نشان دادن جایگاه برابر زن و مرد در قرآن ذکر شدند
یکی از نمونههای مخالفت با رویکرد کنگره دموکراتیک اسلام، انتقادهایی است که به نام این نهاد وارد میشود. مازین هارونی، نایب رئیس مشترک کنگره دموکراتیک اسلام، میگوید بسیاری از افراد با ترکیب «دموکراتیک» و «اسلام» در کنار هم مخالفاند؛ هم به دلیل آمیختن امر الهی با امر مادی، و هم به این دلیل که دموکراسی بهعنوان نظامی غربی تلقی میشود، در حالیکه اسلام از خاورمیانه سرچشمه گرفته است. مازین ادامه میدهد: «برخی نظامهای مدنی را کفر میدانند […] و نظام پارلمانی نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ آن را هم شکلی از بتپرستی میدانند.»
مازین هارونی، نایب رئیس مشترک کنگره دموکراتیک اسلام
اعضای کنگره دموکراتیک اسلام آثار و اندیشههای شماری از متفکران از جمله جودت سعید، جورج طرابیشی، محمد حبش و محمد الغزالی المصری را مطالعه کرده و از آنها تأثیر گرفتهاند، اما از هیچ خط فکری یا الهیاتیِ مشخصی پیروی نمیکنند.
پس از برگزاری یک نشست گفتوگو تحت عنوان «ایمان و میهن»، مرکز اطلاعات روژاوا (RIC) از دلال خلیل درباره موضع شورای ادیان و باورها نسبت به مداخلات بازیگران خارجی، از جمله کشورهای غربی، در منطقه پرسید. او پاسخ داد که این نیروها در طول زمان موجب «فروپاشی جوامع همزیست از طریق سیاستهای تفرقهافکنانه و سلطهگرانه» شدهاند. آنها گروههای تندرو مذهبی را برای مقابله با رقبای سیاسی یا ایدئولوژیک تأمین مالی کردهاند و با بهانههایی همچون «گسترش دموکراسی» یا «مبارزه با تروریسم»، هرجومرج اقتصادی و امنیتی در کشورهایی چون سوریه و عراق ایجاد کردهاند. او افزود: «اما باید روشن کرد که این اقدامات ریشه در دین ندارند، بلکه ناشی از منافع سیاسی قدرتهایی هستند که از دین سوءاستفاده میکنند، آن را هدف قرار میدهند یا تحریفش مینمایند.»
موضع غالب کنگره دموکراتیک اسلام و شورای ادیان و باورها این است که: «ادیان و باورها برای برپایی ارزشهای عدالت، دلسوزی و همکاری میان انسانها وجود دارند، نه برای شعلهور کردن درگیری یا تقویت سلطهطلبی.»
دلال خلیل، نفر دوم از سمت راست، در نشست گفتوگو با عنوان «ایمان و میهن: همکاری برای عدالت و صلح در سوریه جدید»
با این حال، افرادی که مواضع غیرمتعارف و متفاوت را بهصورت علنی ابراز میکنند در معرض خطر قرار دارند. داستان خانواده شیخ خزنوی نمونهای از این وضعیت است. رویکرد شیخ مرشد خزنوی ترکیبی از مبارزه سیاسی و الهیات است که هم در کشورش و هم در خارج از آن دنبال میکند.
پدر او، شیخ معشوق خزنوی، به دلیل فعالیتهایش در مبارزات دینی و سیاسی در سوریه، از جمله دفاع از حقوق کوردها و حمایت از دولت سکولار شناخته میشد. ناپدید شدن اجباری، شکنجه و ترور او در سال ۲۰۰۵ نقطه عطف مهمی در روابط کوردها و حزب بعث بود که در سالهای بعد بر روند رشد خودگردانی در شمال و شرق سوریه تأثیر گذاشت. شیخ مرشد خزنوی پس از مرگ پدرش، به مدت ۱۸ سال در تبعید زندگی کرد تا اینکه در سال ۲۰۲۴ به شمال و شرق سوریه بازگشت و طی چند ماه بازدیدها و سخنرانیهایی انجام داد، از جمله در جشن نوروز ایزدیها [چارشمه سور] در تاریخ ۱۶ آوریل ۲۰۲۵ در عموده. او که بهطور مکرر در رویدادهای جوامع دینی دیگر شرکت میکند، به مرکز اطلاعات روژاوا گفت: «گفتوگوی بین ادیان تجمل فکری نیست؛ بلکه ضرورت سیاسی و اجتماعی است.»
خانواده خزنوی پیرو شاخهای از تصوف هستند و شیخ مرشد خزنوی به طور مستقل از کنگره دموکراتیک اسلام و شورای ادیان و باورها فعالیت میکند. او ایدههای خود را از طریق سخنرانی در رویدادهای ملی کوردی، برنامههای بیندینی، کنفرانسهای آموزشی، جشنهای دینی اسلام و دیگر ادیان، خطبههای نماز جمعه و گردهماییهای مردمی با رویکردی «همگانی و قبل دسترس برای هر فردی که به دنبال زندگی با کرامت است» منتشر میکند
شیخ مرشد خزنوی پیش از سخنرانیاش در جشن نوروز ایزدیها در عموده
الهیات رهاییبخش (Liberation theology) سنتی است که در آمریکای لاتین شکل گرفته و ارتباط میان جنبههای اجتماعی، سیاسی و معنوی را در مسیر دستیابی به رهایی جمعی برقرار میکند. هرچند این مکتب از شاخهای از الهیات کاتولیک برخاسته است، برخی پیروان دیگر ادیان نیز دیدگاهی مشابه دارند که رهایی مستضعفان از طریق تغییرات رادیکال یا انقلابی فعالانه دنبال و به دست آورده میشود.
شیخ مرشد خزنوی خواهان صلح است، اما در همصدایی با گفتههای پدرش میگوید: «آن صلح به معنای تسلیم شدن بی چون و چرا نیست, ما معتقدیم آینده برای کسانی نیست که منتظر هدیه گرفتن آن از دیگران باشند، بلکه برای کسانی است که سرنوشت خود را رقم میزنند و حقوق خود را مطالبه می کنند.»
مرکز اطلاعات روژاوا از او پرسید: «چگونه الهیات و رهایی را به هم مرتبط میبینید؟»
او پاسخ داد: «این ذات واقعی اسلام است. واضح است که دین و مقاومت در برابر بیعدالتی جداییناپذیرند. . پیام اصلی اسلام، پیام رهایی است و پیروان آن متعهد به آزاد کردن انسانها از بندگی و بردگی هستند. بیشتر جنبشهای رهاییبخش در طول تاریخ نیروی خود را از دین گرفتهاند. آنها دین را به عنوان منبع الهام استفاده کردهاند، نه به عنوان ابزاری برای سرکوب. دین باعث شده مردم از تحقیر و تسلیم شدن امتناع کنند. اسلام هرگز دین ستمگران نبوده است؛بلکه سلاحی است در دستان مستضعفان. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «اگر چیزی را نادرست دیدی، آن را تغییر بده.» اسلام دعوتی است برای عدالت و مقاومت در برابر استعمار در همه اشکالش. ما باید این را بیاموزیم. دین نیروی رهایی است، نه نیروی ظلم.»
